“Dünya Ekonomisinin Ortak Gündemi: Enflasyon”

Fiyatlar genel düzeyinde sürekli ve hissedilir bir biçimde artış nedeni ile satın alma gücünde azalış meydana getiren, ekonomik dengesizliğin bir göstergesidir enflasyon. Fiyatların artış oranına göre ılımlı, yüksek, hiper; kaynağına göre talep, maliyet, yapısal, ithal; üzerindeki kontrole göre ise açık, gizli v.b. türleri mevcut. Bu türlerin yanında enflasyonun bir de “manşeti” , “hissedileni”  ve “çekirdeği” var.

Enflasyonun tanımı ve türleri konusunda genel kabuller mevcutken, enflasyon ile nasıl mücadele edileceği konusunda her bir ekol kendi yöntemini geliştirmiş. Kimine parasal sıkılaşma yeterli gelmiş, kimine parasal araçlarla müdahale yanında mutlaka maliye politikası ile destek, kimine de “gelirler politikası” gibi daha keskin uygulamalar gerekmiştir.

Zaman içinde enflasyon oranının azının da çoğunun da zarar olduğu gözlemlenmiştir. Azı; birikimi ödüllendirmiş ülke ekonomilerini deflasyona sürüklemişken, fazlası; gelir dağılımında adaletsizliğin, borçlanma maliyetlerinin, belirsizliğin artmasına ve tasarruf eğiliminin azalmasına neden olmuştur.

Dünyada Enflasyon Gerçekleşmelerine Örnekler

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), tüketici fiyat endeksi ile ilgili yayımlamış olduğu verileri, 11 Ocak 2022 tarihinde güncellemiştir. Bu güncellemeye göre, OECD bölgesinde Kasım 2021 tüketici fiyat endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre %5,8 artış göstermiştir. Söz konusu artış, Mayıs 1996' dan günümüze gerçekleşen en yüksek artış olmuştur. Bir önceki yılın aynı ayına göre Kasım 2021’ de gıda fiyatlarının genel seviyesindeki artış %5,5, enerji fiyatlarının genel seviyesindeki artış ise %27,7’ dir.

Avrupa Birliği İstatistik Ofisinin (Eurostat) açıklamasına göre, Euro Bölgesi'nde tüketici fiyatları Kasım ayında geçen yılın aynı ayına göre % 4,9 oranında artmıştır. Bu artış, Eurostat' ın istatistik tutmaya başladığı yaklaşık 20 yıldan beri en yüksek artış olarak gözlemlenmiştir. ÜFE ise 2021 Kasım’da bir önceki aya kıyasla %1,8, 2020'nin Kasım ayına göre de %23,7 artış göstermiştir.

Ulusal İstatistik Ofisi verilerine göre, Çin tüketici fiyatları endeksi, Kasım 2021’ de bir önceki yılın aynı ayına göre % 2,3 ile Ağustos 2020’den beri en hızlı artışını gerçekleştirmiştir. Aralık 2021’ de ise TÜFE, yıllık % 1,5  artış ve aylık %0,3 azalış ile beklentilerin altında kalmıştır. Çin’ in Aralık ayı ÜFE rakamları yıllık bazda %10,3 artış ancak aylık bazda ise % 1,2 azalış göstermiştir.

Amerika Birleşik Devletleri’ nde 12 Ocak 2022’ de açıklanan Aralık ayı enflasyon verilerine göre, TÜFE aylık %0,5 yıllık bazda %7’ lik artışla 40 yılın en yüksek artışını göstermiştir. ÜFE ise, Aralık'ta aylık %0.2, yıllık %9.7 artış göstererek, yıllık bazda 2010 yılından beri görülen en büyük artış olarak kayıtlara geçmiştir.

Türkiye’ de Enflasyon Rakamları

OECD’ nin güncellenmiş verilerine göre Türkiye’ de Kasım 2021 tüketici fiyat endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre % 21,3 artış göstermiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre Kasım 2021’ de gıda fiyatlarının genel seviyesindeki artış % 27,1, enerji fiyatlarının genel seviyesindeki artış ise % 35,4 olarak tespit edilmiştir. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutulduğunda, Türkiye yıllık enflasyonu bir önceki yılın aynı ayına göre Kasım 2021’ de % 17 yükselmiştir.

TÜİK verilerine göre TÜFE, 2021 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre %13,58, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %36,08 artış göstermiştir. Yİ-ÜFE, 2021 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre %19,08, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %79,89 artış göstermiştir.

Dünyada Ekonomi Gündemi Ortak Ama Gündemin Yansımaları Farklı

Kovid-19 salgını öncesinde, dünya ekonomi gündeminde enflasyon tartışmaları farklı idi. Gelişmiş ülkeleri, belli bir seviyenin altına düşen (%2-%3) enflasyon rakamları endişelendirmekteydi. Çünkü bu seviyelerin altındaki enflasyon verileri, ekonomileri durgunluğa itiyordu.

Bugün ise gelişmiş ekonomilerde pandemi nedeni ile yaşanan aksaklıklar enflasyon rakamlarını yükseltiyor ancak yukarıda da verilen örnekler incelendiğinde bu rakamlar yine tek hanede kalıyor. Yani, dünyanın bu kısmı için yüksek enflasyon sorunu, şoklara rağmen, zaten çözülmüş durumda. Onları endişelendiren, hedeflenenin üzerinde gerçekleşen enflasyon rakamlarını hedefe ulaştırmak için kullanılacak araçların, 2008 finansal krizinden sonra az da olsa canlanan ekonomilerine ket vurması. Güçlü paraya sahip olan ve dünyada ekonomiye yön veren bu ülkeler için enflasyon ile mücadelede etkin araçlar da mevcut. Şimdilik “ne gerekirse yaparız” söylemleri ile sinyal etkisinin ekmeği yeniliyor.

Kovid-19 öncesinde, Türkiye ve birçok gelişmekte olan/yükselen ekonomi için enflasyon seviyesi tek haneli rakamlarda seyrediyordu ve bu seviyelerdeki enflasyon rakamları ise gelişen ekonomiler için büyüme, istihdam gerçekleşmeleri ile birlikte değerlendirildiğinde normal kabul ediliyordu.

Ancak pandemi sonrasında, Türkiye’ de tüketici fiyatlarında enflasyon baskısı oldukça yüksek seyrediyor ancak asıl mesele üretici fiyatlarındaki baskıda görülüyor. Özellikle, elektrik, gaz, buhar ve enerji fiyatlarındaki artışın yüzde yüzün üzerinde olduğu düşünülürse, üretici maliyet artışlarını fiyatlara yansıtmak mecburiyetinde kalıyor. Böylece bugün TÜFE ile Yİ-ÜFE arasında açık görünen makas, tüketici fiyatlarını tetikleyen maliyet enflasyonu ile birlikte giderek daralacak ve bu süreç birbirini besleyen bir hal alacak. Bu sorunun temelde olan çözümü hep söylenen “yapısal reformların” gerçekleştirilmesinde yatıyor. Ve bu reformların birinci sırasında ise, üretimin ithalata bağlı yapısının dönüştürülmesi yer alıyor. Ancak bunun için ciddi çaba ve zaman gerekiyor. Kısa süre içinde yapılması gereken ise ithal hammadde veya ara malı kullanan üreticilerin çeşitli araçlar ile desteklenmesi. Çünkü yüksek enflasyon, çabuk çözülebilecek bir problem değil ve oran yükseldikçe bunun azaltılmasının alternatif maliyeti çoğunlukla resesyon oluyor.

Kovid-19 salgını kaynaklı arz darboğazları, enerji fiyatlarındaki artış ve genişletici para/maliye politikaları fiyat artışlarını körüklemeye devam ederken, kendini farklı farklı gösterse de tüm dünyanın sorunu haline gelen enflasyon, bugünlerde küresel ekonominin en önemli gündem maddesini oluşturuyor. Ve uzun süre de gündem de kalacak gibi görünüyor.