İHRACAT KISITLAMASI NEDİR? HANGİ ÜLKELERE İHRACAT KISITLAMASI UYGULUYORUZ? İSRAİL DEVLETİNE İHRACATI KISITLANAN ÜRÜNLER NELERDİR?

     İsrail Devleti’nin Filistin halkına karşı 7 Ekim 2023 tarihinde başlattığı saldırılar bütün dünyanın gözleri önünde devam ederken, ülkemizden İsrail’e karşı somut bir tepki adımı atıldı. Devletler nezdinde karşılığı olan bu adımda, ülkemizden İsrail’e ihraç edilen 54 ürün grubuna kısıtlama getirildi. Ticaret Bakanlığı, Türkiye’den İsrail’e ihraç edilen elli dört ürün grubunun 9 Nisan 2024 tarihinden itibaren ihracat kısıtlamasına tabi tutulduğunu duyurdu. Bizde bir çok kişinin merak ettiği, ihracat kısıtlaması nedir? Ülkemiz hangi ülkelere ihracat kısıtlaması uyguluyor? Hangi ürünler ihracat kısıtlamasına tabi tutuluyor? İhracat kısıtlaması ile ihracat yasaklaması aynı anlama mı geliyor? Soruların cevaplarını bulmaya çalıştık…

Ülkemizin Dış Ticaret Hacminde İhracat Rakamlarının Arttırılması İçin Alınan Kararlar

     Türkiye İstatistik Kurumu ve Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan 2023 Ocak-Aralık dönemi verilerine göre ülkemizin ihracatı 255 milyar 777 milyon dolara ulaşmıştır. Dünya genelinde 197 ülke ve bölgeye ihraç ürünleri gönderen ülkemizde dış ticaret hacmimiz 2023 yılında da artışını sürdürmüştür. Bir önceki yıla göre ihracatımız %0,6 oranında artarken, aynı dönemin ithalat verilerinde de bir önceki yıla göre %0,5 oranında azalış görülmüştür. Bu durum 1947 yılından beri her yıl dış ticaret açığı veren ülkemizde, 2023 yılındaki açığın bir önceki yıla göre azaldığını ifade etmektedir.

     İktisadi anlamda bir ülkenin gelişmişlik düzeyini gösteren verilerin başında o ülkenin dış ticaret hacmi gelmektedir. Dış ticaret hacmi (ithalat ve ihracat verilerinin dolar bazında toplamı) yüksek olan ülkeler, dünyanın ekonomik olarak en güçlü ekonomisine sahip ülkeleri olarak sayılmaktadır. Bu durum hükümetleri, dış ticaret hacimlerini arttırmaya yönelik ekonomi politikalarını uygulamaya zorlamaktadır. Bu noktada hükümetler ülkeler arası ekonomik işbirlikleri yaparak ortak hareket etme yarışına girmektedir. Yine ihracatın ülke içerisinde arttırılması için hükümetler tarafından ihracatı teşvik edici politikalar izlenmektedir.

https://piyasaraporu.com/yurt-disindan-getirilen-araclarda-uygulanan-gumruk-cezalari-2024-yilinda-ne-kadar-oldu

     Ülkemizde de 1980’li yıllarla birlikte makro iktisadi politikamızın temeli ihracata yönelik sanayileşme olarak belirlemiştir. Bu tarihten günümüze kadar iktidar sahipleri ihracatın sürdürebilir şekilde arttırılması hususuna ciddi önem vermişlerdir. Avrupa ülkeleri ile dış ticaret hacmimizin geliştirilmesi ve bilhassa ihracatımızın arttırılması için 1995 yılında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması bu alandaki en önemli gelişmedir. Bu anlaşmaya göre ülkemiz ile Avrupa Birliği ülkeleri arasında ortak gümrük tarifesi uygulanmaya başlamıştır. Gümrük Birliği Anlaşması sonrasında da Avrupa ülkeleri ile olan dış ticaret hacmimiz yıldan yıla artmış göstermiştir.

     Son yıllarda da yurt içinde ihracata yönelik sanayileşme politikasını geliştirmek adına imalatçılara yönelik devlet teşvikleri sürekli hale getirilmiştir. İhraç ürünlerinden vergi alınmaması, ihracatı yasak veya izne tabi eşya sayısının azaltılması, gümrük kapılarının modernizasyonu, gümrük müdürlüklerine nitelikli personel istihdamı yapılması ve alınan personellere uluslararası standartlara uygun eğitimlerin verilmesi, ihracatçılara yönelik olarak Dahilde İşleme Rejimi uygulamalarının yaygınlaştırılması, ihracatçı imalatçılar için Yatırım Teşvik Belgesi düzenlemeleri, ihracatçılara uzun vadeli ve düşük faizli kredi imkanı sağlanması için EXIMBANK’a yetki verilmesi, ihracatçılara KDV iadesi sağlanması gibi bir çok teşvik sürekli olarak uygulanmaktadır.

İhracat Kısıtlaması Nedir?

     Dış ticaret açığımızın azaltılması noktasında hayati öneme sahip ihraç ürünlerimiz bazı durumlarda ve belirli dönemlerde ve yine belirli bazı ülkelere karşı kısıtlanmaktadır. Bu durumun sebepleri olarak; Ülkeler arası ikili ekonomik veya diplomatik ilişkilerin bozulması, ülkelerin birbirine karşı savaş ilanında bunulması, taraf ülke dışında üçüncü bir ülkenin siyasi varlığının ülkelerden biri tarafından yok edilmeye çalışılması veya ülkelerin komşu ülkesiyle geçmişten kalan bir sorunu çözüme kavuşturamamış olması sayılabilir. Bir de ülke içerisinde ihraç edilen ürününün yetiştirilmesi veya imal edilmesi noktasında herhangi bir yıl içerisinde meydana gelen azalmalar yaşanması durumunda da miktar kısıtlamasına gidilmektedir. Bu sebeplerden biri veya bir kaçının gerçekleşmesi durumunda ülkeler, tek taraflı veya karşılıklı olarak birbirine göndermiş oldukları ihraç ürünlerini kısıtlamaktadır.

İhracatın Kısıtlanması ile İhracatın Yasaklanması Aynı Anlama mı Geliyor?

     İhracatın kısıtlanması, ihraç ürünlerinin karşı taraf ülkeye yasaklanması anlamına gelmemektedir. İhracatı yasak ürünler ülkemizin gümrük mevzuatı çerçevesinde belirlenmiş ve istisnasız hiçbir ülkeye gönderilemeyecek ürünlerdir. Bu ürünlerin yurt dışına gönderilmesi konusunda hiçbir makam, mevki veya idareden izin alınması söz konusu değildir. İhracatı yasak ürün sayısı da meri mevzuat çerçevesinde belirlenmiş çok sınırlı sayıda ürün grubundan oluşmaktadır. İhracatın kısıtlanması ise, Ticaret Bakanlığı tarafından belirli bir zaman aralığı içerisinde belirlenen ürün gruplarının belirli bir ülkeye ihraç edilmesinin durdurulması işlemidir. Kısıtlama süresi boyunca o ülkeye ilgili ürünlerin ihracatı yapılamayacaktır.

Ülkemizden İsrail’e Karşı Yapılan İhracat Kısıtlamasının Hukuki Dayanağı

     "İhracat Rejimi Kararı"nın yürürlüğe konulması; Yüksek Planlama Kurulu' nun 22/11/1995 tarihli ve 95/84 sayılı Raporu üzerine, 27/6/1963 tarihli ve 261 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile 28/7/1967 tarihli ve 933 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin (C) bendine göre, Bakanlar Kurulunca 22/11/1995 tarihinde kararlaştırılmıştır.” Bu kararın 3 üncü maddesinin c fıkrasında Ticaret Bakanlığı “Gerektiğinde ihracatı müsaadeye veya kayda bağlamaya, ihracatta miktar kısıtlaması uygulamaya” yetkili kılınmıştır.

     Ticaret Bakanlığının 9 Nisan 2024 tarihinde almış olduğu karar; “ … Bu doğrultuda, Türkiye, 9 Nisan 2024 tarihinden itibaren, ilk aşamada Ek’te belirtilen ürün grupları altında yer alan ürünlerin İsrail’e ihracatını kısıtlama kararı almış bulunmaktadır. Bu kararın gerekleri Ticaret Bakanlığı tarafından derhal yürütülecektir. Bu karar, İsrail, uluslararası hukuktan kaynaklanan yükümlülükleri çerçevesinde, Gazze’de derhal ateşkes ilan edene ve Gazze Şeridi’ne yeterli miktarda ve kesintisiz insani yardım akışına izin verinceye kadar yürürlükte kalacaktır … “ Şeklinde düzenlenme yapılmıştır.

Ülkemizden İsrail'e İhracatı Kısıtlanan Ürün Grupları

• Alüminyum Profiller : 7604
• Alüminyum Teller : 7605
• Boyalar : 32. Fasıl
• Bakır Profiller, Çubuklar ve Teller : 7407, 7408
• Beton Mikserleri : 8474.31, 8705.40
• Çelik Borular Ve Bağlantı Parçaları : 7307
• Çelik Filmaşin : 7213, 7221, 7227
• Çelik Kaplar ve Depolar : 7309, 7310, 7311
• Çelik Köprü Aksamı : 7308.10
• Çelik Kuleler : 7308.20
• Çelik Profiller : 7216
• Çimento : 2523
• Çimentodan, Betondan veya Suni Taştan İnşaat için Bloklar ve Levhalar : 6810
• Demir Çelikten Tüm İnşaat Malzemeleri : 7308
• Demir-Çelik Tüm Teller: 7217, 7223, 7229
• Ekskavatörler : 8429.51, 8429.52
• Elektrik Kabloları : 8544, 7312 , 7313, 7314
• Elektrik Panoları : 8537
• Fayanslar : 6907 , 6902 , 6901
• Fiberoptik Kablolar ve Elektrik İletkenleri : 8544
• Forkliftler : 8427
• Granit : 6802.23, 6802.93, 2516.11, 2516.12
• Halat ve Kablolar : 7312
• Hırdavat Ürünleri: 82. fasıl ve 7318 : Çok geniş ürün bazlı değerlendirilme gerekmektedir.
• Hidrolik Yağlar : 2710.19.83.00
• İnşaat Demiri : 7214
•  İnşaat Makinaları : Çok geniş ürün bazlı değerlendirilme gerekmektedir.
• İnşaat Yalıtım Malzemeleri : Çok geniş ürün bazlı değerlendirilme gerekmektedir.
• İnşaatta Kullanılan Camlar : 7008
• Kimyasal Bileşikler : 29. Fasıl
• Kimyasal Gübreler : 31. Fasıl
• Klinker : 2523.10.00.00.00
• Kovalar, Kepçeler, Kürekler, Kıskaçlar ve Kancalar : 8431.41.00.00.00
• Kükürt : 2503
• Madeni Yağlar : 3403
• Makaralı Zincirler : 7315.11
• Mermer : 6802.21
•  Metal İşleme Makinaları : 8457, 8458, 8459, 8460, 8461, 8462, 8463
•  Metallerin İşlenmesinde Kullanılan Kimyasallar : 3810, 3824
• Mineral Gübreler : 3102, 3103 , 3104, 3105
• Motor Yağları : 2710.19.81.00.00
• Paletler : 4415.20, 7326.90.40.00.00, 3923.10
• Plastik Borular : 3917
• Sandviç Paneller : 7610.90.90.00.12, 7308.90.98.00.16
•  Seramikler : 69. Fasıl
• Solvent Boyalar : 3204.19.00.00.12
• Tel Çekme Makinaları : 8463.10.10.00.00
• Testere Makinalan : 8461.50
• Tuğlalar : 6810
• Uçak Benzini ve Jet Yakıtı 2710.12.31.00.00, 2710.12.70.00.00, 2710.19.21
• Vernikler : 3208, 3209 , 3210
• Vinçler : 8426
• Yapıştıncılar ve Tutkallar : 3506
• Yassı Çelik Ürünleri : 7208, 7209, 7210 7211, 7212 , 7219, 7220, 7225, 7226

Hangi Ülkelere Karşı İhracat Kısıtlaması Uyguluyoruz?

     Son yıllarda ülkemizden başka bir ülkeye karşı ihracat kısıtlaması kararı nadiren uygulanmıştır. Ürün bazında ihracat kısıtlaması uygulanan ülkelerden bir tanesi Suriye Arap Cumhuriyeti’dir. Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 25.03.2021 tarihli, 2021/12 sayılı Genelgesi kapsamında ülkemizden Suriye’ye ihracatı ve transiti yasak kapsamına alınan ürün grupları çok ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.

SURİYE'YE İHRACINDA VE/VEYA SURİYE'YE TRANSİTİNDE GÜMRÜK HİZMETİ VERİLMEYECEK EŞYA LİSTESİ (Güncelleme Tarihi 23/05/2022)

*İnsani yardım faaliyetleri hariç.

     Ülkemizde uygulanan ihracat kısıtlaması ürün grupları bazında ve miktar kısıtlaması olarak uygulanmaktadır. Alınan ihracat kısıtlaması kararının miktar bazında uygulanmasının temel nedeni, ülkemizde o ürünün yurt içi talebi zor karşılayacak kadar az miktarda yetiştirilmiş veya üretilmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bilindiği üzere, bazı yıllarda tarım ürünlerinin verimi beklentilerin çok altında gerçekleşmektedir. Bu durum ülke içerisinde o ürüne olan ihtiyacın asgari miktarda karşılamasına sebep olmaktadır. Böyle zamanlarda Ticaret Bakanlığı tarafından ilgili ürünün ihracatına kısıtlama getirilmektedir. Ticaret Bakanlığı tarafından son yıllarda uygulanan ihracat kısıtlama kararları ve ürün grupları şu şekildedir:

     Ticaret Bakanlığının 01.03.2022 tarihli, 72393135 sayıları yazıları kapsamında;

• 1- GTİP- 071333900019 Adi Fasulye (Beyaz Fasulye Dahil),
• 2- GTİP- 071340000013 Kırmızı Mercimek,
• 3- GTİP- 150930000014 ve 150990000018 Zeytinyağı (Diğerleri) (Ambalaj miktarı 5 Kg'ı Geçen Dökme Zeytinyağı),

Gümrükler Genel Müdürlüğünün 05.05.2022 tarihli 74331538 sayıları yazıları ile “Dahilde İşleme Rejimi kapsamında ihraç edilecek "Soya Yağı, Ayçiçek Yağı, Pamuk Yağı, Aspir Yağı, Kanola Yağı, Mısır Yağı, Margarin ve bu yağların fraksiyonları"na, Bitki Sağlık Sertifikası ve/veya Sağlık Sertifikası düzenlenmesine karar verilmiş olup bu ürünlerin ülkeden fiilen çıkışına izin verilmesinde sakınca bulunmamaktadır." Şeklinde düzenleme yapılmıştır.

https://piyasaraporu.com/yolcu-beraberi-esya-muafiyeti-15481-sayili-bkk-kapsaminda-gumruklerden-gecebilecek-esya-listesi-ve-limitleri

Ticaret Bakanlığınca 01.03.2022 tarihli, 72393135 sayıları yazılarında alınan ihracat kısıtlaması kararı, “Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan alınan ve bir örneği ilişikte yer alan 07.07.2022 tarihli ve 6277668 sayılı yazıda, Bakanlık Makamı'ndan alınan 07.07.2022 tarihli ve 6261177 sayılı Olur ile 1509.30.00.00.14 ve 1509.90.00.00.18 GTİP'li Zeytinyağı (Diğerleri) (Ambalaj miktarı 5 kg'ı geçen zeytinyağı) ürünlerinde ihracat kısıtlaması uygulamalarının kaldırıldığı belirtilmektedir. " Şeklinde düzenleme yapılmıştır.

     Ticaret Bakanlığının 09.03.2022 tarihli, 72686643 sayıları yazıları kapsamında;

Dahilde İşleme Rejimi kapsamında olan ürünler dahil olmak üzere, talep ve mevcut stok durumumuz dikkate alınarak yeni bir bilgilendirme yapılana kadar; 2022/1 ve 2022/2 sayılı Tebliğ kapsamında yer alan;

ürünlerin ihracatının kısıtlanmasına karar verildiğinden bahisle, söz konusu ürünlerin 09.03.2022 (dahil) tarihinden itibaren ülkeden çıkışının engellenmesi istenilmektedir.

Ticaret Bakanlığınca 09.03.2022 tarihli, 72686643 sayılı yazılarında alınan ihracat kısıtlaması kararı, Bakanlık Makamı'ndan alınan 27.08.2022 tarih ve 6712920 sayılı Olur ile; Ayçiçeği Tohumu Yağları ve fraksiyonları hariç olmak üzere diğer bitkisel yağlarda (Soya Yağı, Aspir Yağı, Pamuk Yağı, Kanola Yağı, Mısır Yağı, Margarin ve bu yağların fraksiyonlarına) uygulanan ihracat kısıtlamaların kaldırılmasına, karar verildiği şeklinde düzenleme yapılmıştır.

https://piyasaraporu.com/binek-otomobillerin-ozel-tuketim-vergisi-oranlari-araclarin-2024-yili-otv-hesaplamalari

     Son olarak covid-19 salgının yaşandığı 2021 yılının ilk çeyreği ile 2022 yılının son çeyreğine kadar olan dönemde ülkemizden ihracatı yapılan bazı ürünler yasak kapsamına alınmış, bazı ürünler de ön izne tabi tutulmuştur. Koruyucu maskeler, tulum, sıvı geçirmez önlükler, koruyucu gözlükler, cerrahi maske ve sıvı geçirmez önlükler Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz kurumunun ön iznine tabi kılınmıştır.

     Covid-19 pandemi döneminde Ticaret Bakanlığı ülkemizdeki un ve undan üretilen mamullerin ihracatını belirli dönemlerde kısıtlamış, belirli dönemlerde de izne tabi tutmuştur. Özellikle covid-19 salgının yaygın olduğu ilk dönemlerde un ve makarna ihracatı ciddi kısıtlamalara tabi tutulmuştur.