BİR ROBOT, 12 ROBOTU KAÇIRDI! ROBOTLARIN KİŞİLİĞİ (ELEKTRONİK KİŞİLİK) VE SORUMLULUĞU İLE VERGİLENDİRME TESPİTİ VE MALİYE POLİTİKALARI AÇISINDAN BİR BAKIŞ

BİR ROBOT, 12 ROBOTU KAÇIRDI! ROBOTLARIN KİŞİLİĞİ (ELEKTRONİK KİŞİLİK) VE SORUMLULUĞU İLE VERGİLENDİRME TESPİTİ VE MALİYE POLİTİKALARI AÇISINDAN BİR BAKIŞ

Dijital gelişim ve teknolojik ilerleme bilgisayar ve uzay çağı olarak adlandırılan yüzyılımızda ekonomik ve sosyal hayatın her alanında kendini etkili bir şekilde hissettirmiştir. Robotlar ve yapay zekâ teknolojisi üretim sektörü yanında hizmet sektörü gibi birçok alanda da baş aktör olarak kendini göstermektedir. Bunun akabinde de işletme sahipleri, kurumlar, üst düzey yöneticiler robotik sistem veya yapay zeka ile çalışan sistemleri etkin bir şekilde iş ve işlemlerine entegre eder vaziyette kullanır duruma geçmişlerdir. Bu entegre olma, tercih edilebilme ve artık vazgeçilmez bir parça durumuna gelme hali geçtiğimiz hafta ntv.com.tr’de yer alan bir haberde kendini açıkça göstermiştir. Haberde yer alan içerik aynen şu şekildedir:

Çin'de ilginç olay: Bir robot, 12 robotu kaçırdı!

Çin'in Şanghay şehrinde ilginç bir robotik olay sosyal medyada büyük yankı uyandırdı. Bir robotik şirketinin showroomunda, güvenlik kameralarına yansıyan görüntülerde, küçük bir robotun gece vakti showrooma girip, büyük boyutlu 12 robotu "işlerini bırakmaya" ikna ederek onları dışarıya sürüklediği görüldü.

Çin'in Şanghay şehrinde, bir robotun diğer robotları “kaçırması” sosyal medyada gündem oldu. Güvenlik kameralarına yansıyan görüntülerde, küçük bir robotun, showroomdaki 12 büyük robotu “işlerini bırakmaya” ikna edip dışarı sürüklediği görülüyor.

Ağustos ayında yaşanan olayın görüntüleri, geçtiğimiz hafta Çin'in TikTok'u olarak bilinen Douyin platformunda viral oldu. Videolarda, küçük robot, showroomdaki diğer robotlarla diyalog kurarak, önce iki robotu “eve dönmeye” ikna ediyor. Ardından kalan 10 robot da onlara katılıyor ve tüm robotlar showroomu terk ediyor.

“Görüntülerde küçük robot, büyük robotlardan birine “Mesai mi yapıyorsunuz?” diye soruyor. Yanıt, “Hiç işim bitmiyor” oluyor. Küçük robot ise, “O zaman eve gitmiyor musunuz?” diye sorarak, “Eve git” komutuyla diğer robotları da dışarı çıkarmayı başarıyor.”

Şirket, olayın gerçek olduğunu ve bunun bir test amaçlı gerçekleştirildiğini açıkladı. Şirket yetkilileri, küçük robotun kendi modelleri olduğunu ve diğer robotları "ikna etme" görevini başarıyla yerine getirdiğini belirtti.

Bununla birlikte, olayın ardından bazı sosyal medya kullanıcıları, robotların bu seviyede gelişmiş sosyal yetenekler sergilemesinin "ürkütücü" olduğuna dair yorumlarda bulundu. Güvenlik endişeleri artarken, yapay zekânın güvenliği ve etik sorunları bir kez daha gündeme geldi.

Robotların Kişiliği - Elektronik Kişilik

Çalışmamın ileriki bölümlerinde değineceğim üzere vergilendirme tespiti ve maliye politikaları açısından robotlara bakarken öncelikle yukarıdaki haber içeriğinden de esinlenerek “robotların kişiliği” üzerinden hareket etmek doğru bir analiz yapmamızı kolaylaştıracaktır.

Endüstri 4.0 diye adlandırdığımız 4. Sanayi devrimi ile birlikte yapay zekâ işlerliği ve robot teknolojisinin hızla artarak gelişmesi endüstriyel üretimde robotların çok daha fazla ve aynı zamanda farklı türde işlerde kullanılmasına neden olmaktadır. Bu durum da uygulamada birçok hukuki eyleme sirayet etmekte ve cevaplanması gereken pek çok soruyu da beraberinde getirmektedir.

Robotların vergilendirmesine yönelik ilk ciddi girişim Avrupa Birliği'nde başlatıldı. Avrupa Parlamentosu, robotların "elektronik kişiler" olarak sınıflandırılmasını teklif eden robot yasası düzenlenmesini onaylamış ancak elektronik kişi sayılacak robotların sahipleri ya da işverenlerinden vergi alınması teklifi, yenilikleri engelleyici yönde kaygılarını vurgulayarak, 16 Şubat 2017 tarihinde reddedilmiştir. Avrupa Parlamentosu’nun robotlardan vergi alınmasına karşı çıkan kararının ardından Bill Gates, bu tartışmayı, insan emeği ve makineler arasında adil bir rekabeti korumak, iş kaybı ve vergi gelirinin azaltılması sorunuyla başa çıkabilmek ve iş piyasasında otomasyonun hızını azaltmak amaçlarıyla robotların tıpkı yerini aldıkları işçiler gibi elde edilen gelir üzerinden vergilendirilmesi gerektiğini önererek yeniden gündeme taşımıştır. Gates, elde edilecek gelirin ise yaşlı bakımı, teknolojik işsizlere sosyal güvence katkısı ve yoksul öğrenciler için kullanılmasını önermiştir.2017 Ağustos ayında ise Güney Kore hükümeti, otomasyon teknolojisine yapılan yatırımlar için mükelleflere uygulanabilecek vergi teşviklerini yüzde iki azaltmayı içeren reform tasarısını sundu. Otomasyon devrimi daha da hızlandıkça ve etkisi toplum genelinde hissedildiğinde, robot vergisi uygulamaya yönelik girişimlerin artacağı her türlü izahtan varestedir.

Bu konuda bir toparlama yapacak olursak, Avrupa Birliği'nin Hukuki İşler Komitesi, 31 Mayıs 2016 tarihinde, robotların üretim, ticaret, ulaşım, tıbbi bakım, eğitim ve çiftçilik gibi modern toplumun her alanında kullanımının sonucunda artan önemi ile ilgili bazı yeni konuları ele alan bir taslak rapor yayınlamıştır. Rapor açıkça “robotların özerk ve bilişsel özelliklerinin” geliştirilmesinin “onları çevreleriyle etkileşime giren ve çevreyi önemli ölçüde değiştirebilen ajanlara daha fazla benzettiği” görüşünü açıkça ortaya koymaktadır. Rapor 1 Ocak 2017 tarihinde AB Parlamentosu tarafından kabul edilmiştir. Bu bağlamda, mevcut yasal sistemde, robotlara bir tür “elektronik kişilik” verilmesi ve eylemlerden sorumlu tutulması gibi önemli değişiklikler yapılması öngörülebilir. Bu fikir elbette oldukça tartışmalıdır. Bilim insanlarının bir kısmı robotlara yasal kişilik verilmesi fikrini destekleme eğilimindeyken, diğerleri hala bunun gerekli olmadığına ya da en azından bu aşamada gerekli olmadığına inanmaktadırlar.

Kişilik ve sorumluluk konusunda sonuç yerine diyebileceğimiz, robotların gelecekte böyle bir süreç içerisinde sicil kaydı benzeri bir sisteme tabi olmaları, kayıt altında bulundurulmaları ve ortaya çıkabilecek sorumlulukları kayıtlı bulundukları kullanıcılar, satıcılar, üreticiler nezdinde takip edebilecek bir düzen oluşturulması olacaktır. Çünkü hâlihazırdaki hukuk düzenlemeleri özne olarak insanı kabul etmekte ve odak noktasını bu şekilde belirlemektedir.

Vergilendirme Tespiti ve Maliye Politikaları Açısından Bir Bakış

Vergilendirme tespiti ve maliye politikaları açısından robotlara bakışımız sonuç aşamasında doğru bir değerlendirmeye varmamız açısından kıymete tabidir.

Genel anlamda maliye politikasının amaçlarına baktığımızda ekonomik istikrarı sağlamak, ekonomik kalkınmayı ve büyümeyi gerçekleştirmek ve gelir ve servet dağılımını dengeye oturtmak hedefleri karşımıza çıkmaktadır. Maliye politikasının amaçlarının ortaya konulması ve bu amaçlar doğrultusunda gerçekleştirilmesi için mali araçların kullanımı büyük önem arz etmektedir. Maliye politikaları ülkelerin gelişmişlik seviyelerine, yönetiliş sistemlerine ve toplumun sosyo-ekonomik yapısına göre farklılık göstermektedir. Robot vergisi açısından değerlendirdiğimiz çalışmamızda da vergiler en önemli maliye politikası araçlarından biri o olarak görünmektedir. Vergiler önemli bir finansman kaynağı olarak ortaya çıkmakta ve gerek kişilerin gerekse de şirketlerin ekonomik davranışları üzerinde önemli bir etkiye sahip olmaktadır. Devletler vergileri sadece bir finansman aracı olarak değil, belirli ekonomik kararları etkilemek amacıyla da kullanılabilirler. Örneğin kötü alışkanlıklar ve bağımlılık yaratabilen ürünlerin kullanımını kısmak için yüksek vergiler koyabilirken, bir sektörün veya iş kolunun gelişmesi için de vergileri azaltarak veya muafiyet sağlayarak teşvikte de bulunabilir. İşte standartları belirlenmiş ve uluslararası alanda da benimsenmiş bir robot vergisi uygulaması da çalışanları, şirketleri ve sosyal güvenlik kurumları gibi alanları da etkileyerek yeni bir politika ortaya konması zorunluluğunu getirecektir.

Çalışmamızın 3. Bölümünde değindiğimiz üzere robot vergisinin önündeki en büyük sorun vergilendirmenin tespiti bakımından robotların nasıl tanımlanacağı üzerine hala kesin bir yargıya varılamamış olmasıdır. İşte bu noktada yapılması gereken uluslararası ekonomik örgütlerin çalışmaları ve hükümetler arası programlar sonucu küresel anlamda ortak bir karara varmaktır. Bu ortak karara varma çalışmalarında da öne alınması gereken konu robotların toplumlarda yol açtığı olumlu ve olumsuz yönlerin ortaya konması olacaktır.

Robotların olumlu değerlendirilebilecek yönlerine bakacak olursak; Robot devriminin hepimizi zenginleştireceği ve insanlığı angaryadan kurtaracağı savunanlara göre robotlar, zor ve hatta tehlikeli faaliyetleri (bomba imha, kirli alanların temizlenmesi vb.) gerçekleştirebilir ve verimliliği arttırırlar. Böylece serveti artan ve daha yüksek yaşam standardı kazanan bireyler daha farklı ve yaratıcı faaliyetlere odaklanabilir. Gerçekten de üretimden hizmet sektörüne birçok alanda kullanımının insanlığa olan katkıları yadsınamaz. Robot teknolojisinin gelişimi, yeni iş kollarının ortaya çıkmasına ve nitelikli işgücü istihdamının artmasına yol açmıştır. Robotların olumsuz değerlendirilebilecek yönlerine bakacak olursak; Bu yeni teknolojilerin hızlı bir şekilde ortaya çıkması topluma sayısız faydalar sağlasa da aynı zamanda önemli zorluklar da sunmaktadır. Robotların ekonomide yaygın teknolojik işsizlik, ekonomik adaletsizlik ve düşük vergi gelirlerine neden olacağı endişeleri günümüzde tartışılmaktadır. Robotların emek sektöründe özellikle rutin çalışanlar ile mavi yakalı çalışanların yerini almaya başlaması, beraberinde kişilerin kariyer ortasında yeni mesleklere geçmelerine de yol açmaktadır. Diğer taraftan robotlar, ekonomik dengeyi bozucu ve özellikle devletlerin vergi gelirlerinin azaltıcı etkiler ortaya çıkarmaktadır.

Maliye politikaları açısından Robot Vergisinde ortaya konmak istenen amaç; üretimde ve hizmet sektöründe robotların mülkiyetini, elektronik kişiliğini veya çalışmalarını vergilendirmek ve yaratılan fonları sosyal güvenlik sistemine veya eğitim sektörüne aktararak robotik otomasyon sistemlerinin ortaya çıkardığı olumsuz etkileri ortadan kaldırmaktır. Teknoloji asırlar boyu en ilkel seviyeden günümüz seviyesine kadar yükselmiş ve bu süreçte yüzlerce hatta binlerce iş kolu ve üretim biçimi terk edilmiş veya unutulmuştur.

Maliye politikalarını belirlerken veya uygularken bizler için çok önemli olan emek gücünü korumaya odaklı, ekonomik ve sosyal dengeyi sağlamaya yönelik politikalar olgusu tüm toplumu yükseltecek olgular olacaktır. Tüm insanlık yaşamını sürdürmek için üretmek insanlar iş sahibi olmak bunun için de hükümetler istihdam sağlamaya yönelik politikalar ortaya koymak zorundadır. Robot vergisine yönelik vergilendirme çalışmaları robot-insan dengesini çok iyi korumalı her iki alanının da daha verimli ve sürdürülebilir bir döngü içinde ilerlemesine katkı sağlamalıdır.

Değerlendirme

Robotların kişiliği ve sorumluluğu ile olumlu ve olumsuz olarak değerlendirilebilecek yönlerine değindikten sonra diyebiliriz ki; teknolojik ilerlemeler sonucunda endüstriyel seviyedeki robotların üretim sürecinde artmasının sürekli ve yerleşmiş bir işsizlik sorununa neden olabileceği belirtilirken buna karşın üretim aşamalarındaki verimliliği ve üreticilerin rekabet güçlerini de arttırdığı ortaya konan düşüncelerin başında gelmektedir. Aşikârdır ki, robot teknolojisinin insanlığa en faydalı olması beklenen alan da üretimin ağır aşamalarını insan üzerinden alması ve böylece insana özgür bir alan bırakarak yaşam kalitesi seviyesini arttırması olacaktır. Yaşam kalitesi ve kendine ayırabileceği boş vakti artan insan daha sağlıklı olabilecek ve kendilerini fiziksel ve zihinsel geliştirebileceği imkânlar bulabilecektir. Robot teknolojisi ve yarattığı ekonomi iş stresini azaltacaktır. Şirketler verimlilik artışı yaşayacak robotik bölgeler oluşacaktır. İşte bunu sağlayacak olan en önemli alanlardan biri de vergilendirme tespitinin doğru yapılması ile maliye politikalarının en doğru ve verimli şekilde uygulanması olacaktır.

Yararlanılan Kaynaklar:

Tolga ERTEM, ROBOT-VERGİ ALGISI VE ROBOTLARIN VERGİLENDİRİLMESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, sayı 207, Mart/2021.

Dr. Öğr. Üyesi Deniz TURAN, Ekonomik ve Mali Boyutlarıyla Robot Vergisi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt/Vol.: 20 - Sayı/No: 1 (57-70), 2020.

Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ELA, Teknolojik İşsizlik Problemine Mali Çözüm: Robot Vergisi Ve Türkiye’deki Potansiyeli, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi. 12 (3), 885-90, 2019.

ntv.com.tr