Vergi İnceleme Sürecindeki Değişiklikler Ve Öneriler

Dijital çağ olarak da nitelendirilen içinde bulunduğumuz zaman dilimi iş ve işlemlerin yapılış yer ve şeklinde alışıla gelmişin dışına çıkarak yeni yöntemleri benimsememizi sağlamıştır. Bu yöntem değişikliği ile kimi hallerde zaman kimi hallerde yer maliyetinden tasarruflar sağlanmıştır. Yer ve zaman maliyetinin optimal seviyede kullanılması ise öteden beri hem kamunun hem de özel sektörün tercihi olmuştur.

            Bu tercihler doğrultusunda çalışmamıza konu olan vergi incelemelerindeki süreç ve yöntemlerde de bir kısım değişikliklere gidilmiştir. Bu doğrultu da 01.10.2021 tarih ve 164 sayılı yazı ile “Vergi Usul Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi TBMM’ye sunulmuş, anılan kanun teklifi 14.10.2021 tarihin 27. Dönem 5. Yasama Yılı 7. Birleşimde kabul edilmiş, 15/10/2021 tarihinde Cumhurbaşkanlığına gönderilmiş ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak, 26.07.2021 tarih ve 31640 sayılı resmi gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

            Kanunun Yürürlük Tarihi ve İkincil Düzenlemelerde Meydana Gelen Değişiklikler

            7338 sayılı Vergi Usul Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun da bir kısım hükümlerin yayımlandığı tarihte, bir kısım hükümlerin ise 01.07.2022 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir.

            Vergi incelemelerinde meydana gelen değişikliğin yürürlük tarihi olan 01.07.2022 tarih de dikkate alınarak yürütmenin mali birimi Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelikte 28.06.2022 tarih ve 31880 sayılı resmi gazete de yayımlanan düzenlemelerle bir kısım değişiklikler yapılmıştır.

            Vergi incelemelerinde meydana gelen değişikliklerin değişiklik öncesi hali ile yeni haline aşağı da başlıklar halinde yer verilmiştir.

1. a) Yeni: Vergi incelemelerinde işe başlama süresi ile işe başlama için ek süre talebi 5 güne indirilmiştir.

                  Eski: Vergin incelemelerinde işe başlama ile işe başlama için ek süre talebi 10 gün olarak belirlenmişti.

1. b) Yeni: Vergi incelemelerinde incelemeye başlama süresi 15 gün olarak belirlenmiştir. İncelemeye başlama için ek süre talebi ise 5 gün olarak belirlenmiştir.

                  Eski: Vergi incelemelerinde incelemeye başlama süresi 30 gün, incelemeye başlama için ek süre talebi 15 gün olarak belirlenmişti.

1. c) Yeni: Vergi incelemelerinin esas itibariyle daire de yapılacağı belirtilmiştir. Ancak mükellefin iş yerinde inceleme yapılabileceği de kimi durumlarda mümkün kılınmıştır.

                Eski: Vergi incelemelerinin esas itibariyle mükelleflerin iş yerinde, istisnai hallerde dairelerde yapılacağı belirtilmişti.

1. d) Yeni: Vergi incelemelerinde incelemeye başlama tarihi bildirimini düzenlendiği tarih olarak belirlenmiştir.

                 Eski: Vergi incelemelerinde incelemeye başlama tarihi, İncelemeye Başlama Tutanağının tanzim edildiği tarih olarak belirlenmişti. Mükellefe ulaşılamaması gibi hallerde ise vergi dairesi kayıtlarına intikal edildiği tarih olarak belirlenmişti.

1. e) Yeni: Mükelleflerin, Bakanlığın elektronik olarak tutulmasına izin verdiği defter ve belgeleri Bakanlık tarafından oluşturulan sistemi kullanmak suretiyle elektronik ortamda ibraz etmesi esası getirilmiştir.

               Eski: Mükelleflerin defter ve belgeleri tutanakla teslim etmeleri esası belirlenmişti.

            Vergi İncelemelerinde Etkinliğin Sağlanması İçin Çözüm Önerileri

Genel olarak da bilindiği üzere cezalardaki temel amaç caydırıcılık ve ıslahtır. Vergi incelemesindeki maksat ise ödenmesi gereken verginin doğruluğunun araştırılması, tespit edilmesi ve sağlanmasıdır. Bu iki amacın birlikte güdülmesi halinde vergi incelemelerinden maksat mükellefleri cezalandırmaktan ziyade mükelleflerin vergiye uyumunu artırmak, uyumsuz mükellefin uyumlu hale getirilmesi için çaba sarf etmektir.

Bu durumda Vergi İnceleme Tutanaklarının elektronik ortam yerine fiili ortamda yapılamaya devam edilmesi önemlidir. Özellikle inceleme kapsamında mükelleflerin yapmış oldukları hataların mükelleflere izah edilmesi, hangi sebeplerden dolayı işlem yapılacağının belirtilmesi ve mükelleflerin aynı hataya tekrar düşmemesinin önüne geçilmesi için denetim elemanları tarafından yapılan/yapılacak olan ikaz ve açıklamalar vergiye uyum açısından önemlidir. Bu kapsamdaki önerimiz İncelemeye Başlama Tutanakları gibi mahiyeti bildirimden öte gitmeyen tutanakların elektronik ortamda tutulması, ancak ilerleyen süreçte de Vergi İnceleme Tutanağının fiili ortamda tutulmaya devam ettirilmesi şeklin olacaktır. Şayet elektronik ortama alınacak olsa bile Müfettiş ile Mükellefin etkileşimini sağlayacak bir yöntemin benimsenmesi şeklinde olacaktır.

Bunların yanı sıra öncelikli ve özellikli olarak çağın gereklerine uygun dijital denetimin yapılması önemlidir. Ancak dijitalleşme bir yandan zaman ve maliyet tasarrufu sağlarken diğer yandan önemli güvenlik risklerini de beraberinde getirmektedir. Bu güvenlik risklerinden bir tanesine örnek olarak kamuoyunda “silici” operasyonu adıyla bilinen kaçakçılık organizasyonunu vermek mümkündür. Bahse konu olay bizlere bir kez daha göstermiştir ki elektronik denetim fiili denetimle desteklenmediği zaman hem elektronik denetim riskleri ortaya çıkmakta hem de vergi güvenlik müessesi zarar görmesi ihtimali artmaktadır.

Bu kapsamdaki önerimiz elektronik denetimin yanı sıra, elektronik denetime paralel olarak mutlaka fiili denetimin de yapılmasıdır. Bunun için elektronik denetimin yoğunlaştığı alanlarda yoklama işlemlerinin daha da artırılması vergi güvenliğine müspet katkı sağlayacaktır.

Vergi incelemesinin yapılacağı yer değişiklik öncesinde VUK’un 139. Maddesine göre esas itibariyle mükelleflerin iş yeri olarak öngörülmüştü. Ancak yine mezkûr madde de incelemenin iş yerinde yapılamasına engel hallere yer verilmiş ve bu gibi hallerde incelemenin dairelerde yapılabileceği belirtilmişti. Genel olarak da bilindiği üzere kanun maddesinde aranan şartlar olmaksızın vergi incelemeleri kahiri ekseriyetle dairede yapılmaktadır. Bunun için “İncelemeye Başlama Tutanaklarında” genellikle “İncelemenin Müfettişliğimiz adresinde yürütülmesi hususunda, mükellef ile birlikte mutabakata varılmıştır.”  gibi ifadelere yer verilerek mükellefler ile müfettişler bu hususu imza altına almaktaydı. Bu durumun sonucunda kahiri ekseriyette İncelemeler vergi incelemesine yetkili olanların dairelerdeki odalarında yapılmaktadır.

Vergi incelemelerinin, incelemeye yetkili olanların odalarında yapılması sonucunda ise işlemler genellikle evrak üzerinden yürütülmektedir. İncelenen mükelleflerin gerçek faaliyeti, faaliyetinin işleyiş tarzı gibi konular denetim yapan kişi tarafından kimi zaman tam olarak bilenememekte veya yanlış bilinmektedir. Bu gibi durumlar da işlemler sadece evraklar üzerinden yürütüldüğü için mükellef açısından inceleme yükümlülüğü evrak ve yasal defterlerle sınırlı olarak algılanmakta; fiili inceleme tam olarak hissedilmemektedir.

Bu gibi hallerde uyumlu mükellefler açısından sorun olmamakla birlikte uyumsuz mükellefler ile vergilendirmeye karşı direnç gösteren mükellefler açısından inceleme baskısı yetersiz kalmaktadır. Yine benzer şekilde inceleme yapan açısından da olay tam olarak kavranılamamaya bilmekte, iş çeşitliliği ve yetkinlik gibi konuların gelişmesi denetim elamanı nezdinde engellenebilmektedir.

Bu konuyla ilgili önerimiz; fayda maliyet ve maliyet etkin analizi sonucunda mükelleflerin ciroları, faaliyet süreleri, iade talep tutarları gibi belirli kriterler eşliğinde incelenen mükelleflerin inceleme sürecinde incelemeyi yapan kişi tarafından en az bir kez iş yeri ziyareti yapılarak fiili denetim yapılması bu denetim sonucunda asgari olarak yoklama işleminin mantık ve mahiyetinde bir tutanağın düzenlenmesi ve bu tutanakların da vergi inceleme raporlarında kullanılması şeklinde olacaktır.

Bahsetmiş olduğumuz bu önerinin yapılmasında vergi mevzuatı açısından hali hazırda engel bir durum yoktur. Ancak yapılmasıyla ilgili de her hangi bir düzenleyici hüküm de yoktur. Hal böyle olunca da araç ve şoför yetersizliği yâda tedariksizliği gibi durumlar ortaya çıkmaktadır. Bu gibi durumlar sonucunda da kahiri ekseriyetle önermiş olduğumuz yöntem uygulanmamaktadır.

Yine bu önerimizle ilgili olarak yapılmasının zorunlu olmaması nedeniyle uygulama birliği de oluşmamaktadır. Diğer bir ifadeyle de bir kısım mükelleflere uygulanma ihtimali varken bir kısmına da uygulanmama ihtimali vardır. Bu durumda inceleme de eşitlik ve adalet duygusu ile tam olarak bağdaşmamaktadır.

Sonuç

Vergi incelemesine yönelik hükümler bağlamında, ekonomik ve ticari hayatta yaşanan gelişmelere bağlı olarak iş yeri kavramında meydana gelen değişiklikler, elektronik defter kullanan mükellef sayısındaki artış, verilerin dijital ortamda depolanması ve sunulmasına ilişkin imkânların artması ve vergi incelemesine ilişkin süreçlerin dijital ortamlar üzerinden yapılabilmesi gibi hususlar dikkate alındığında yeni dönemin zamanın gereklerine uygun olduğunu söylemek mümkündür.

7338 sayılı kanun bir kısım hükümlerinde düzenleme yapmaya mali idariyi (Hazine ve Maliye Bakanlığı) yetkili kılmıştır. Mali idare bu yetkiye istinaden Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelikte bir kısım değişiklikler yapmıştır. Değişikliklerin içeriğinin süreler, incelemenin yapılacağı yer ve mahiyeti bildirim olan konularla sınırlı tutulması kanaatimizce yerinde olmuştur.

Daha açık bir ifadeyle 7338 sayılı kanunun lafzında olmamakla birlikte gerekçelerine bakıldığında bu düzenlemenin elektronik ortamda “Vergi İnceleme Tutanağı” düzenlemesini kapsar mahiyette olmadığı görülmemektedir. Vergi Dünyası Dergisinin 2021/Kasım sayısında da belirtmiş olduğumuz gibi elektronik ortamda Vergi İnceleme Tutanağının düzenlenmesi bir kısım olumsuz etkileri bünyesinde barındırmaktadır. Hali hazırda mali idare bu olumsuzluklar uzak durmuştur.