Aramalı İnceleme Süreci ve Getirmiş Olduğu Yükümlülükler

Farklı bir inceleme türü olarak kabul gören aramalı vergi incelemesi öngörmüş olduğu cezai müeyyidelerin ağırlığı da dikkate alındığında klasik vergi incelemelerinden ve bu incelemelerde kullanılan araçlardan dolayı farklılık göstermektedir. 

Türk Vergi Sistemi’nde vergi denetiminin düzenlendiği 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun(VUK) “Yoklama ve Vergi İncelemesi” başlıklı Yedinci Kısmında vergi denetimine ilişkin araçlar; Yoklama, Vergi İncelemeleri, Arama ve Bilgi Toplama olarak dört bölümde düzenlenmiştir. Kanunun sistematiğinden ‘arama’nın başlı başına bir vergi denetimi aracı olmadığı vergi incelemesinin bir türü olduğu anlaşılmaktadır. VUK’nun “Arama” başlıklı üçüncü bölümünde yer alan 142-147. maddelerinde düzenlenen aramalı vergi incelemesine ilişkin hükümler yer almaktadır.

Arama adli ve vergisel anlamda tanımlanabilmektedir. Adli anlamda arama “Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin 5. maddesinde “Bir suç işlemek veya buna iştirak veyahut yataklık etmek makul şüphesi altında bulunan kimsenin, saklananın, şüphelinin, sanığın veya hükümlünün yakalanması ve suçun iz, eser, emare veya delillerinin elde edilmesi için bir kimsenin özel hayatının ve aile hayatının gizliliğinin sınırlandırılarak konutunda, işyerinde, kendisine ait diğer yerlerde, üzerinde, özel kâğıtlarında, eşyasında, aracında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile diğer kanunlara göre yapılan araştırma işlemidir.” şeklinde tanımlanmıştır.

Vergisel anlamda aramayı ise VUK’da yer almamakla birlikte, VUK’nun “ Arama Yapılabilecek Haller” başlıklı 142. maddesini dikkate alarak; “Bir mükellefin vergi kaçırdığına delalet eden emaralerin bulunduğunun vergi incelemesine yetkili olanlara ihbar yoluyla bildirilmesi ya da vergi inceleme elemanının kendi kanaati ve araştırmaları neticesinde böyle bir emareye ulaşması durumunda, mükellef ve kaçakçılıkla ilgisi bulunan şahısların üzerlerinde ve mahallerde(iş yeri, şube, ikametgah vb.) yapılan aramadır.” şeklinde ifade edebiliriz.

Vergi denetiminde aramalı vergi incelemesi yoluna başvurulmasının sebebini ise normal bir vergi incelemesi ya da diğer denetim yöntemleri ile elde edilmesi mümkün olmayan kaçakçılık suçuna ilişkin suç unsurlarının elde edilmesi şeklinde açıklayabiliriz. Aramalı inceleme yoluna ancak mükellefin vergi kaçırdığına ilişkin güçlü deliller bulunursa başvurulabilir ve böyle bir durumda mükellef veya kaçakçılıkla ilgili görülen diğer şahıslar nezdinde arama yapılabilir. Bu nedenle bu yola sadece, Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesinde de açıklandığı üzere hürriyeti bağlayıcı ceza fiillerinin mevcudiyetini içeren durumların bulunması halinde gidilebilir. Bu madde kapsamına girmeyen diğer vergi ziyaına yol açan filler için aramalı inceleme yoluna gidilemediği gibi diğer vergi denetim türleri ile sonuca ulaşılmaya çalışılır.

Arama ancak inceleme elemanlarınca yapılabilir. Ancak bu aramanın yapılması, sulh ceza hâkiminin iznine bağlıdır. Arama kararının verilmesinden sonra şüphelinin üstü, eşyası, konutu, işyeri ve ona ait diğer yerler aranabilir. Arama süresi boyunca inceleme elemanlarına 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 7. maddesi kapsamında emniyet güçleri eşlik eder ve bu süreç boyunca inceleme elemanlarının güvenliğini sağlarlar. Arama gece yapılamaz. Gece, güneşin batışından bir saat sonra başlar ve güneşin doğumundan bir saat önce biter. Ancak gündüz başlamış aramaya gece devam edilebilir.

Arama yapılan hallerde, incelemenin diğer işlerden öncelikle ve çok kısa sürede yapılarak sonuçlandırılacağı VUK’nun 144. ve 145. maddelerinde ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Bu nedenle, aramada ele geçirilen ve ayrıntılı olarak tutanaklara bağlanmış olan kanıtlar üzerinden incelemeye derhal başlanır.

Arama neticesinde el konulan defter ve belgeler üzerindeki incelemenin üç ay içerisinde bitirilmesi zorunludur. Ancak incelemenin haklı sebeplerle bu süre içerisinde bitirilememesi halinde bu süre her defasında üçer ay olmak üzere arama kararını veren sulh ceza mahkemesince uzatılabilir.

 Aramalı vergi incelemesi vergi kaçakçılığı ile mücadelede etkileri diğer inceleme türlerine göre fazla olan bir yöntemdir. Aramalı inceleme her ne kadar uygulama açısından değerlendirildiğinde sınırlı şekilde başvurulan bir inceleme türü olsa da özellikle vergi kaçakçılığı ve buna yönelik mücadelenin etkin bir şekilde yürütülmesi açısından değerlendirildiğinde kanunlarımızdaki varlığını sürdürmesi elzem bir uygulamadır.