Finansal Hesap Bilgilerinin Vergisel Amaçlarla Karşılıklı Değişimi
Cebrail Cengiz
Globalleşen dünyada ticari işlemlerin artması ve hızlanmasıyla birlikte para transferleri de iletişim ve haberleşme teknolojilerinin gelişmesiyle oldukça hızlanmış, dijital bankacılık kanallarının gelişmesiyle birlikte ise bir tuş ile dünyanın herhangi bir ülkesinden binlerce km uzaklıktaki bir başka ülkeye kolaylıkla para transferleri gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Söz konusu para hareketliliğinde teknolojinin getirdiği kolaylıklar üst düzey fayda sağlamakla birlikte uluslararası vergi kaçakçılığının da artması gibi dezavantajları içerisinde barındırmaktadır.
Dijital ekonominin artmasıyla ticari şirketler arasında etkileşim artarak uluslararası bir boyut kazanmıştır. Uluslararası mal ve hizmet ithalat-ihracat sıklığının artması bilgi ve teknolojinin gün geçtikçe gelişmesi ve küreselleşme ile birlikte vergilendirmede sorunlar gündeme getirmiştir. Bu durum arttıkça ülkelerin yerel vergi mevzuatları yetersiz kalmakta, vergi yetkileri çakışmakta ve vergi cenneti ülkelerinden dolayı vergi kayıpları oluşmaktadır.
Birleşmiş Milletler (BM) ve Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) uluslararası vergilendirmede yaşanan sorunlara çözümler üretmek amacıyla çok sayıda çalışma yapmaktadır. Fakat küreselleşme ile birlikte dijitalleşmenin de çok hızlı bir şekilde artması yapılan düzenlemelerin ve önlemlerin gerçek hayata uyumunda gecikmeler yaşanmasına sebep olmaktadır. Söz konusu sorunların önüne geçilmesi maksadıyla uluslararası politikalar geliştirilerek antlaşmalar yapılmaktadır.
Uluslararası vergilendirmede ulusal vergi politikaları, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) tarafından yapılan anlaşmalar, iki ve çok taraflı vergi anlaşmaları, Avrupa Birliği tarafından yapılan anlaşmalar, Birleşmiş Milletler (BM) gibi kuruluşlar tarafından yapılan anlaşmalardan ve direktifler oluşmaktadır.
Yapılan uluslararası antlaşmaların temelini bilgi paylaşımı oluşturmaktadır. Ülkelerin güvenlik endişesi açısından kendi mali sistemlerini başka bir ülkenin kullanımına sunmasının mümkün olamayacağı düşünüldüğünde söz konusu bilgilerin belli standartlara göre mütekabiliyet esasında paylaşılması ve ilgili ülkelerce işlenerek vergi kayıplarının tespit edilmesi gerekmektedir. Şeffaflık kapsamında bilgi paylaşımının yetersiz olması durumda ise yapılan antlaşmaların mahiyeti ne olursa olsun tam anlamıyla sonuca ulaşmak mümkün olmayacaktır.
Bu kapsamda vergi kayıp ve kaçaklarını önlemek konusundaki işbirliğinin hem çok taraflı hem de otomatik temelde gerçekleşmesini sağlamak üzere Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tamamının yanı sıra İsviçre, Norveç, Brezilya, Hindistan gibi ülkeler de dahil olmak üzere 141 ülkenin taraf olduğu “Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi” OECD tarafından oluşturulmuştur. Bahse konu sözleşme uluslararası vergisel işbirliği ve şeffaflığın bir gereği olarak 2011 yılında Türkiye tarafından da imzalanmıştır.
Bu tarihten 6 yıl sonra, uygulamayı düzenleyen ve sayıları her yıl artmakla birlikte 110 ülkenin taraf olduğu “Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine İlişkin Çok Taraflı Yetkili Makam Anlaşması”nı da Türkiye 21.04.2017 tarihinde imzalamış ve 31.12.2019 tarihinde onaylamıştır.
Bu anlaşmaya göre, imzacı ülkeler, karşılıklılık temelinde, ilgili ülkelerin mukimlerine ait finansal hesap bilgilerini, finansal kuruluşlardan toplayıp ayrı bir talep gerekmeksizin (otomatik olarak) her yıl ilgili ülkeyle paylaşacaktır. Türkiye’de otomatik bilgi değişimi için bilgileri toplamaya ve paylaşmaya yetkili makam, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Gelir İdaresi Başkanlığı yetkili kılınmıştır.
Esasen 10 yıllık bir geçmişi bulunan, (mütekabiliyet) karşılıklılık esasına dayalı ve global bir konu olan otomatik bilgi değişimi mekanizması çerçevesinde diğer ülkelerle birlikte ülkemiz de 2018 yılında bilgi değişimine başlama taahhüdünde bulunmuştur. AB ülkeleri ile pek çok diğer ülke ise kendi aralarında otomatik bilgi değişimine 2017 ve 2018 yıllarında başlamıştır. Türkiye’nin ilk otomatik bilgi değişimi ise 2018 yılında Norveç ve Letonya ile başlamıştır.
Otomatik bilgi değişimi taahhüdünün yerine getirilmesi hususu hem OECD hem de Avrupa Birliği nezdinde “kara liste” olarak da adlandırılan vergisel açıdan işbirliği yapmayan veya şeffaf olmayan ülke listeleri ve benzeri uygulamalar ile takip edilmekte ve muhtelif tedbirler üzerinde çalışılmaktadır. Uluslararası finans ve kredi kurumları nezdinde de bu listeleme çalışmaları dikkate alınmaktadır.
Avrupa Birliği, vergisel açıdan işbirliği çalışmaları kapsamında tüm üye devletlerle otomatik bilgi değişimi yapmayan ülkeleri listeleme yoluyla izlemekte ve bu ülkelere muhtelif yaptırımlar öngörmektedir. Önümüzdeki süreçte bilgi değişimi yapılan ülke sayısının artacağı düşünülmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayınlanan Finansal Hesap Bilgilerinin Vergi Konularında Karşılıklı Olarak Otomatik Değişim Standardı Bilgilendirme Rehberinde yer alan bazı özet bilgiler şu şekildedir:
Otomatik Bilgi Değişiminin Kapsamı;
Otomatik bilgi değişimi; kişilerin, yerleşik (mukimi) olduğu ülke dışındaki diğer ülkelerde bulunan finansal hesap bilgilerinin, yerleşik (mukim) olunan ülkeye, her yıl diğer ülke vergi idarelerince, vergisel amaçlarla kullanılmak üzere mütekabiliyet esasında (karşılıklı) ve otomatik olarak elektronik ortamda gönderilmesidir.
Kimlerin bilgileri değişime tabi tutulacaktır?
Anlaşma kapsamında, ilgili ülkelerde yerleşik (mukim)kişi ve kurumların yanı sıra, bu ülkelerde yerleşik kişilerin kontrol ettikleri Türkiye’de yerleşik olan bazı kurumların (örneğin; faiz, temettü gibi pasif gelir elde eden ya da bu amaçla varlık tutan fakat finansal kuruluş olmayan kurumlar) bilgileri paylaşılacaktır.
Hangi kuruluşlar bildirim yapacak?
4 tür finansal kuruluş kapsamdadır:
1- Mevduat kuruluşları (genel olarak bankalar)
2- Saklama kuruluşları (saklama bankaları vb.)
3- Yatırım kurumları (yatırım bankaları ve fonlar gibi)
4- Belirli sigorta şirketleri
Hangi bilgiler paylaşılacaktır?
Hesap sahibinin ve kurumlarda kontrol eden kişilerin (bazı ortaklar ya da bazen yöneticiler);
- adı-soyadı
- adresi,
- yerleşik (mukim) olduğu ülke
- yerleşik (mukim) olunan ülkedeki vergi kimlik numarası,
- hesabın yılsonu bakiyesi ve
- yıl içinde hesaba ödenen faiz, temettü, hesapta tutulan finansal varlıkların satışından doğan gelirler gibi ödemelerin brüt tutarı paylaşılacaktır.
Gayrimenkul bilgileri paylaşılacak mıdır?
Gayrimenkuller (ev, bina, arsa vb.) ve araç gibi finansal nitelikte olmayan varlıklara ilişkin bilgilerin otomatik temelde değişimi söz konusu değildir.
Değişilecek bilgiler hangi amaçla kullanılabilecektir?
Değişilecek bilgiler vergisel amaçlar için kullanılabilecektir.
Değişilecek bilgiler hangi kurumlarla paylaşılacaktır?
Otomatik bilgi değişimi OECD tarafından oluşturulan aktarım mekanizması üzerinden karşılıklılık esasına dayalı olarak vergi idareleri arasında gerçekleşecektir. Sadece yerleşik (mukim) olunan ülkeyle sınırlı bir paylaşım yapılacaktır.
Değişilecek bilgilerin gizliliği nasıl sağlanacaktır?
Bilgi gönderilecek ülkeler OECD’nin veri güvenliği ve gizlilik denetiminden geçmiş ülkelerdir. Bu denetim sonucunda uygun görülmeyen ülkelere bilgi gönderilmeyecektir.
Ayrıca otomatik bilgi değişimi, karşılıklı olarak (mütekabiliyet esasında) uluslararası anlaşma kapsamında yürütüldüğünden, Kişisel Verileri Koruma Kanununa aykırılık teşkil etmemektedir. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında verilerin yurtdışına aktarılmasına rıza gösterilmediği yönünde dilekçe vererek otomatik bilgi değişimini önlemek mümkün değildir. Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın ilgili Kanuna atıfla Kişisel Verileri Koruma Kurumuna ya da Türkiye’deki diğer kamu kurumlarına verdiği dilekçelere verilen cevaplarda; Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine İlişkin Çok Taraflı Yetkili Makam Anlaşmasının imzalandığı, anlaşmanın sadece finansal hesapları kapsadığı ve yapılan işlemlerin mevzuata uygun olduğu hususları belirtilmektedir.
Kaynakça
- TİTİZ, Leyla (2021), “Uluslararası Vergilemede Yaşanan Sorunlar ve BEPS Eylem Planları Çerçevesinde Çözüm Önerileri” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi
- Gelir İdaresi Başkanlığı, “Finansal Hesap Bilgilerinin Vergi Konularında Karşılıklı Olarak Otomatik Değişim Standardı Bilgilendirme Rehberi”
