Tozlu Rafların Arasından Çıkartılan Bir Müessese: Enflasyon Düzeltilmesi/Muhasebesi

90’lı yıllarda fiyatlar genel seviyesinde meydana gelen sürekli artışlar nedeniyle, şirketlerin mali tablolarının ait olduğu tarihteki satın alma gücünü tam olarak yansıtmaması nedeniyle, 16 yıl önce yasalaşan 5024 sayılı kanun ile “yeniden değerleme oranı” uygulamaları yürürlükten kaldırılmış, yerine kamuoyunda kısaca “enflasyon muhasebesi” olarak bilinen “Enflasyon düzeltmesi” müessesi ihdas edilmiştir.

Ancak 2004 yılı sonu itibariyle uygulama imkanı kalmayan enflasyon düzeltmesi müessesesi, son 35 ayda ÜFE endeksinde 858,43/422,94-1=%103 artış olması ve büyük olasılıkla da 03.01.2022 tarihinde yayımlanacak Aralık/2021 ayı enflasyonunun ile %100’ün altına düşmeyecek olması ile beraber bu müessese tekrar vergi ve muhasebe uygulamalarında kendine yer bulacaktır.

YENİDEN DEĞERLEME VE ENFLASYON DÜZELTMESİ MÜESSESELERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Enflasyon düzeltmesi ile ilgili 5024 sayılı Kanunla ikili yaklaşım benimsenmiş ve 31.12.2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesiyle ilgili VUK’da geçici 25. Maddesi düzenlenmiş ve buna bağlı 328 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği yayımlanmıştır. Ayrıca 5024 sayılı Kanunla süreklilik arz eden ve düzeltme işlemine ilişkin ana esasların belirlendiği hükümler VUK’nun mükerrer 298. Maddesinde düzenlemeye gidilmiş ve yine bağlı olarak 338 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği yayımlanmış ve Tekdüzen Hesap Planına yeni hesaplar eklenmesine ilişkin 12 Sıra No.lu MSUGT yayımlanmıştır.

2004 yılını takip eden ilk geçici vergi dönemi olan Mart/2005 sonunda enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşmaması nedeniyle (Son 12 aydaki Yİ-ÜFE artış oranı yüzde 10’u ve son 36 aydaki Yİ-ÜFE oranı yüzde 100’ü) bu uygulama rafa kaldırılmıştır.

Daha sonra, şirketlerin bilançolarında yer alan taşınmazların gerçek değerinden çok uzak görüntü sergilemesi, zaman içinde rayiç bedellerini yansıtmaması nedeniyle, 7144 Sayılı kanunun 5. maddesiyle 25.05.2018 tarihinden itibaren geçici 31. madde yani “Yeniden Değerleme” uygulaması getirilmiştir. Adından da anlaşılacağı üzere geçici bir uygulama olan bu müessese, %2 vergi ödenmek suretiyle mükelleflerin kullanımına sunulmuş ve ortadan kalkmıştır.

Ancak 7326 sayılı Af Kanunun 11. maddesiyle, geçici 31. Madde %2 vergili “Yeniden Değerleme” uygulaması yeniden aktif hale getirilmiş olup bu uygulama halen (31.12.2021 tarihine kadar) yürürlüktedir.

En son 7338 sayılı Torba yasa ile 01.01.2022 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere, VUK’nun Mükerrer 298. Maddesinde düzenlemeye gidilerek hem “Enflasyon Düzeltmesi” hem de “(Vergisiz) Yeniden Değerleme” müessesesi, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmamasına göre mükelleflere opsiyonel kullanım imkanı tanınmıştır.

Ayrıca 7338 sayılı Torba yasa ile Geçici 32. Maddede, Enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşmadığı dönemlerde, VUK Mük.298. madde “Vergisiz Yeniden Değerleme” uygulamasından yararlanmadan önce yine %2 “Vergili-Geçici Yeniden Değerleme” müessesesi getirilmiştir.

HANGİ MÜESSESEDEN FAYDALANILMALI ?

Normalde enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşmadığı ortamda, tüm yeniden değerleme maddelerinden süreç içerisinde yararlanılması mükelleflerin lehine bir uygulamadır. Çünkü, işletmelerin aktiflerinde yer alan Taşınmaz ve ATİK’lerin rayiç değeri gün gün artmakta, ancak bu kıymetler bilançoda tarihi maliyetleri üzerinden gösterilmektedir. Bunun doğal sonucu olarak, bilançonun satın alma gücü daha düşük görünmekte ve bu kıymetlerin elden çıkarılması halinde yüksek karlar ortaya çıkmaktadır.

Ancak yakın zamanda enflasyon düzeltmesi şartlarının oluştuğu gerçeğiyle, bizce 7326 sayılı Af Kanunun 11. Maddesiyle yeniden canlandırılan ve %2 vergi ödenerek yararlanılan ve hala başvuru imkanı bulunan (31.12.2021 Tarihine Kadar) VUK Geçici 31. Madde “Geçici – Vergili – Yeniden Değerleme” müessesesinin avantajı kalmamıştır. Çünkü “Enflasyon Düzeltmesi” ile 31.12.2021 tarihi itibariyle bilançolar, satın alma gücü üzerinden hem de vergi ödemeden gösterilebilecektir.

İlerleyen yıllarda, fiyatlar genel seviyesindeki artışın dizginlenmesi ile birlikte “Enflasyon Düzeltmesi” şartları oluşmaz ise, mükelleflerce önce tek kullanımlık hakkı bulunan VUK Geçici 32 maddesi “Geçici - Vergili - Yeniden Değerleme” müessesesi daha sonra VUK Mük.298/Ç maddesi “Kalıcı - Vergisiz - Yeniden Değerleme” müessesesi sırasıyla kullanılabilecektir.

ENFLASYON DÜZELTMESİ NEDİR HATIRLAYALIM

Genel anlamda enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.

Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir.

ENFLASYON DÜZELTMESİ İÇİN NASIL BİR SÜREÇ İZLEYELİM ?

Bir önceki başlıkta yapılan tanımdan da anlaşılacağı üzere enflasyon düzeltmesinin amacı, mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanmasıdır. Bunu gerçekleştirmek için mükellefler aşağıdaki tabloda gösterilen hususları sırasıyla yerine getirmelidirler;

• Mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin tespitinin yapılması,
• Bu kıymetlerin düzeltilmesinde dikkate alınacak tutarlarının tespit edilmesi,
• Bulunan tutarlar ile kıymetlerin düzeltmede esas alınacak tarihlerine göre bulunacak düzeltme katsayıları ile çarpılması,
• Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş değerleriyle mali tabloda gösterilmesi.

PARASAL OLMAYAN KIYMETLER NELERDİR ?

Düzeltmeye tabi olmayacak parasal kıymetler; Hazır Değerler, Menkul Kıymetler, Alacaklar, Parasal Avanslar, Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar, Mali ve Ticari Borçlar, Ödenecek vergiler vb. aktif ve pasif unsurlar iken; düzeltmede esas alınacak parasal olmayan kıymetler aşağıdaki tablodaki gibidir:

DÜZELTME KATSAYISI

Düzeltme işlemine tabi tutulacak mali tabloda yer alan iktisadi kıymetlerden bazılarının düzeltmeye esas tarihleri, düzeltme yapılmış bir tarihten sonrasına gidebilir. Bu takdirde bu tür iktisadi kıymetler için düzeltmeye esas tarihe kadar inmek, uygun düzeltme katsayısını bulmak ve düzeltmeye esas tutar ile düzeltme katsayısını çarparak düzeltme işlemini gerçekleştirmek gerekecektir.

Düzeltme işlemi aşağıdaki formüle göre hesaplanan düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır.

DİĞER HUSUSLAR

Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilecektir.

Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulacaktır.  Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmayacaktır.

Enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan değerlerin elden çıkarılması halinde ise bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet addolunacaktır.

Matrahın tespitinde, kanunen kabul edilmeyen giderler, istisnalar ve geçmiş yıl malî zararları enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş tutarları ile dikkate alınacaktır.

Muhakkak bu konu önümüzdeki günlerde de kamuoyunu meşgul etmeye devam edecektir. İş bu nedenle söz konusu müessesenin detayları konunun ilgililerince ilerleyen zamanlarda da sıcak şekilde servisi devam edecektir. Bu nedenle yazımızı burada noktalayarak değişiklik olabileceği umuduyla serinleme süresi niteliğinde yıl sonuna kadar bekleyelim ve görelim.