İhracat Bedellerinin Kapatılmasında Usul ve Esaslar

Yazımızın devamında, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi konusunda yapılan düzenlemenin detayları ve mevzuata uygun hareket etmeyenlere uygulanacak yaptırımlar hakkında bilgi verilecektir.

1. İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesinde Süre

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin olarak yayımlanan 2018 - 32/48 No’lu Tebliğ’in 3/1. bendi uyarınca Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat işlemlerine ilişkin bedellerin fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içerisinde yurda getirileceği hüküm altına alınmıştır.

1. İBKB veya DAB’a Bağlanan İhracat Bedellerinin % 25’inin Bankaya Satılması

İhracat işlemlerine ilişkin bedellerin fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içerisinde yurda getirilmesi ve İBKB veya DAB’a bağlanan ihracat bedeli dövizin %25’inin, İBKB veya DAB’ın düzenlendiği tarihteki işlem kuru üzerinden Merkez Bankasına satılmak üzere İBKB veya DAB’ı düzenleyen bankaya satılması 03.01.2022 tarihli TCMB Uygulama Talimatı ile zorunlu kılınmıştır.

1. İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesinde Ödeme Usulleri

İhracat işlemlerine ilişkin bedeller, akreditifli ödeme, vesaik mukabili ödeme, mal mukabili ödeme, kabul kredili akreditifli ödeme, kabul kredili vesaik mukabili ödeme, kabul kredili mal mukabili ödeme, peşin ödeme ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanunun 13 üncü maddesinde belirtilen ödeme hizmeti sağlayıcıları aracılığıyla da yurda getirilebilecektir.

İhracat bedellerinin beyan edilen Türk parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esas olup, bedelin beyan edilenden farklı bir döviz üzerinden getirilmesi de mümkündür.

İhracat bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi halinde gümrük idarelerine Nakit Beyan Formu (NBF) ile beyan edilmesi zorunludur. Ancak NBF’ nin düzenlenme tarihinden itibaren 30 gün içinde NBF’nin ve NBF konusu efektifin bankalara tevdi edilmesi gerekmekte olup, üçüncü kişilerce getirilen efektifin ihracatçı adına kabulü tevdiatın ihracatçının kendisine veya hesabına yapılması şartıyla mümkündür.

İhracat bedelinin Türkiye'deki bankalarca yurt dışındaki bankalar ile gerçek veya tüzel kişilere açılan kredilerden karşılanması da mümkündür.

1. Özelliği Olan İhracat

• Yurt dışına müteahhit firmalarca yapılacak ihracat bedelinin 365 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• Konsinye yoluyla yapılacak ihracatta bedellerin kesin satışı müteakip; uluslararası fuar, sergi ve haftalara bedelli olarak satılmak üzere gönderilen malların bedellerinin ise gönderildikleri fuar, sergi veya haftanın bitimini müteakip 180 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• İlgili mevzuat hükümlerine göre yurt dışına geçici ihracı yapılan malların verilen süre veya ek süre içinde yurda getirilmemesi veya bu süreler içerisinde satılması halinde satış bedelinin süre bitiminden veya kesin satış tarihinden itibaren 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• Yürürlükteki İhracat Rejimi ve Finansal Kiralama (leasing) Mevzuatı çerçevesinde kredili veya kiralama yoluyla yapılan ihracatta, ihracat bedelinin kredili satış veya kiralama sözleşmesinde belirlenen vade tarihlerini izleyen 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• İhracat işlemlerine ait sözleşmelerde bedellerin tahsili için fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günden fazla vade öngörülmesi durumunda, bedellerin yurda getirilme süresi vade bitiminden itibaren 90 günü geçemez. Öngörülen vadenin tespiti için ihracatçının yazılı beyanıyla birlikte vade içeren sözleşmenin ya da vadeyi tevsik niteliğini haiz proforma fatura veya poliçenin aracı bankaya ibrazı zorunludur.
• Serbest bölgelere yapılan ihracat işlemleri 2018-32/48 sayılı Tebliğ hükümleri kapsamındadır.

1. İhracatçının Serbest Kullanımına Bırakılan Dövizler

Hizmet ihracatı, transit ticaret, Türkiye’de ikamet etmeyenlere özel fatura ile yapılan satış, Türkiye’de ikamet etmeyenlere KDV hesaplanarak yapılan satış, mikro ihracat ve serbest bölge işlem formu kapsamında gerçekleştirilen 5.000-ABD doları veya karşılığı döviz ya da Türk lirasını geçmeyen tutardaki ihracat işlemlerinde bedellerin tamamının; Azerbaycan, Cezayir, Fas, Kazakistan, Mısır, Özbekistan, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna ve Yemen’e yapılan ihracat işlemlerinde ise bedellerin % 50’sinin tasarrufu serbesttir.

1. İhracat Hesabının Kapatılması

İhracat bedelinin tahsili için 180 günden fazla vadenin öngörülmüş olması durumunda vade bitiminden itibaren 90 gün içerisinde ihracat bedelinin getirilmesi ile özelliği olan ihracat için ihraç tarihleri ve süreler saklı kalmak kaydıyla, ihracat bedeli dövizlerin (avans dahil) fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içinde yurda getirilmesi ve İBKB düzenlenmesi halinde ihracat hesabı aracı banka nezdinde kapatılır.

 Peşin ödeme ve başka bir ödeme şeklinin peşin ödeme ile birlikte beyan edildiği durumlarda, peşin bedel dâhil ihracat bedelinin fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içinde yurda getirilmesi halinde ihracat hesabı kapatılır.

İhracat bedeli kabulünün, yurda getirme süresi dışında ancak 5 iş günlük ihbar süresi içinde yapılması halinde ihracat hesabı, ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edilmeksizin kapatılır. İhracat bedeli kabulünün ihbardan sonra yapıldığı işlemlerde ihracat hesabının kapatılmasına ilişkin talepler doğrudan ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne yapılır.

Uluslararası yaptırımlar çerçevesinde bankaların kabul etmediği ihracat bedellerine ilişkin İBKB düzenlememesi sebebiyle açık kalan ihracat hesapları ihtarname süresi içinde söz konusu hususun yer aldığı banka yazısının ibrazı üzerine ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce kapatılır.

Yürürlükteki İhracat Rejimi ve Finansal Kiralama (leasing) Mevzuatı çerçevesinde kiralama yoluyla yapılan ihracatta; sözleşme sürelerinin 180 günden fazla olması ve 180 gün sonunda sözleşmenin vadesi gelmemiş borçları da içermesi, aylık kira ücreti toplamının 15.000- ABD Doları veya karşılığı döviz ya da Türk Lirasını geçmemesi halinde kiralananın toplam değeri göz önüne alınmaksızın ihracat hesabı doğrudan bankalarca veya ihtarname süresi ile ek süreler içinde kalınması koşuluyla Vergi Daireleri tarafından terkin edilerek kapatılır.

1. İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesinde İstisnalar ve Terkin Şartları

• İhracat Bedellerinin Yurda Getirilme Zorunluluğu Bulunmayan Ülkeler

İhracat Genelgesinin 4/6. bendi gereğince ihracat bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu bulunmayan ülkeler; Afganistan, Angola, Belarus, Benin, Cibuti, Etiyopya, Fildişi Sahili, Filistin, Gabon, Gana, Gine, İran, Kamerun, Kenya, Kırgızistan, Kuzey Kore, Küba, Liberya, Lübnan, Moldova, Nijerya, Senegal, Somali, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Tanzanya, Venezuela olarak belirlenmiştir. Bahsi geçen ülkelere yapılan ihracat tutarlarına bakılmaksızın bu ülkelere yapılan ihracatlara ilişkin bedellerin yurda getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.

• Irak ve Libya’ya Yapılan İhracat Bedelinin Yurda Getirilmesi:

Suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanına yönelik mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla ihracat bedellerinin bankacılık sistemiyle doğrudan ülkemize transferinin mümkün olmadığı Irak ve Libya’ya yapılan ihracat işlemlerinde ihracat bedelinin bankalarca kabulünün;

• İthalatçının Türkiye’deki bankalarda bulunan hesaplarından transferi yoluyla veya,
• İhracat bedelinin ihracat işlemiyle ilişkisi kurulmak şartıyla üçüncü bir ülkeden bankalar aracılığıyla transferi yoluyla veya,
• İhracatçının yazılı beyanının yanı sıra işlemin niteliğine göre satış sözleşmesi ya da kesin satış faturası (veya proforma fatura) ile GB’nin bir örneği/GB bilgileri ibraz edilmek kaydıyla NBF aranmaksızın efektif olarak,
• Peşin döviz olarak getirilen bedellerde, ihracatçının yazılı beyanının yanı sıra işlemin niteliğine göre satış sözleşmesi ya da kesin satış faturası (veya proforma fatura) ibraz edilmek kaydıyla NBF aranmaksızın efektif olarak yapılması mümkündür.

Sayılan ülkelere yapılan ihracatta ihracat bedellerinin üçüncü kişiler tarafından efektif olarak bankaya getirilmesi halinde söz konusu bedellerin bankalarca ihracat bedeli olarak kabulü için ihracatçı veya ithalatçı tarafından bedeli getiren üçüncü kişiye bedelin bankaya getirilmesinden önce vekâletname verilmiş olması gerekmektedir.

• Terkin

 Her bir gümrük beyannamesi itibarıyla;

• 000 ABD doları veya eşitine kadar noksanlığı olan ihracat hesapları doğrudan bankalarca ödeme şekline ve toplam beyanname tutarına olan oranına bakılmaksızın,
• 000 ABD doları veya eşitinden yüksek olmakla birlikte 100.000 ABD doları veya eşitini aşmamak üzere, beyanname veya formda yer alan bedelin %10’una kadar noksanlığı olan (sigorta bedellerinden kaynaklanan noksanlıklar dahil) ihracat hesapları doğrudan bankalarca veya 90 günlük ihtarname süresi içinde ilgili Vergi Dairesi Başkanlıkları/Müdürlüklerince ödeme şekline bakılmaksızın,
• 000 ABD doları veya eşitini aşmamak üzere, 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 9 uncu maddesinde belirtilen mücbir sebep ve haklı durum halleri göz önünde bulundurulmak suretiyle beyanname veya formda yer alan bedelin %10’una kadar açık hesaplar ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, terkin edilmek suretiyle kapatılır.
• Her bir gümrük beyannamesi itibarıyla, 200.000 ABD doları veya eşitini aşan noksanlığı olan açık hesaplara ilişkin terkin talepleri 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 9 uncu maddesinde belirtilen mücbir sebepler ile haklı durumlar göz önünde bulundurulmak suretiyle Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır.

İlk iki bentte bankalar tarafından terkin edilmek suretiyle kapatılacağı belirtilen ihracat hesapları ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne bildirilmeksizin doğrudan bankalarca terkin edilir.

1. Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerine Bildirim

İhracat hesabının, ek süreler de dâhil olmak üzere, süresi içerisinde kapatılamaması halinde açık hesap tutarı aracı bankaca 5 iş günü içinde ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edilir.

Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince ihracat hesabının kapatılması için ilgililere ihbardan itibaren 10 iş günü içinde 90 gün süreli ihtarname gönderilir. İhracatçılarca bu ihtar süresi içinde ihracat hesabının kapatılması veya mücbir sebep halinin ya da haklı durumun ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne belgelenmesi gerekir.

 Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince verilen 90 günlük ihtarname süresi sonunda kapatılmayanlar için Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince Cumhuriyet Savcılıklarına 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun uyarınca yasal işlem başlatılmasını teminen bildirimde bulunulur ve Bakanlığa ihbara ilişkin bilgi verilir.

1. İhracat Bedellerini Yasal Sürede Yurda Getirmeyenlere Uygulanacak İdari Para Cezaları

Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun’un 3. Maddesine göre tayin edilen süreler içinde ihracat bedellerini yurda getirmeyenler, yurda getirmekle yükümlü oldukları kıymetlerin rayiç bedelinin % 5’i kadar idarî para cezasıyla cezalandırılırlar. İdarî para cezasına ilişkin karar kesinleşinceye kadar ihracat bedellerini yurda getirenlere, verilecek idarî para cezası yurda getirilmesi gereken paranın % 2,5’tan  fazla olamaz. Tekerrür durumunda ise bu cezalar iki katı olarak uygulanmaktadır.

Vergi Dairesi Müdürlükleri, verilen 90 günlük ihtarname süresi sonunda ihracat bedellerini yurda getirildiğini tevsik edemeyenler veya ihtar süresi içerisinde ihracat bedellerini yurda getirmeyenler hakkında durumu yetki sınırı içerisindeki Cumhuriyet Başsavcılığına bildirir. Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından idari para cezası kesilerek kişi ya da şirkete bildirilir. İdari yaptırım kararına karşı 15 gün içerisinde yetkili sulh ceza hakimliğine itiraz etmek gerekmektedir. 

İdari yaptırıma dayanak olan kanun maddesine göre idari yaptırma neden olan fiil bildirim yapmamak değil, ihracat bedelinin yurda getirilmemesi eylemidir. Şayet ilgili şirket, idari yaptırım kararı alınan ihracat işlemlerinin bedellerini yurda getirmiş ancak usulüne uygun bir şekilde bildirmemiş ise idari yaptırıma karşı yapılacak bu hususların beyan edilmesi ve belgelerin eklenmesi gerekmektedir.

1. Sonuç

Son dönemde döviz kurlarındaki artışlar, cari açık ve dış piyasada agresif ve rekabetçi yaklaşımlar sebebiyle ülkemizde dövize olan ihtiyaç her geçen gün daha da artmaktadır. Devletin, söz konusu döviz ihtiyacını karşılamak amacıyla piyasaya doğrudan ya da dolaylı müdahalelerinin yanında yasal düzenlemeler ile dış ticaret sektörünü de regüle ettiği bir gerçektir.

Bu sebeple, ihracatçı firmalar tarafından gerçekleştirilen ihracatlar kapsamında, ihracat bedellerinin Kanun ve ikincil düzenlemeler ile belirlenen süre ve usullerde yurda getirilmesi zorunludur. Son günlerde bu zorunluluğa uymayan ihracatçılara ciddi tutarlarda idari para cezaları kesilmekte olup, dövize olan ihtiyacın arttığı son dönemde denetim ve yaptırımların devam edeceği aşikardır. Özellikle rekabetçi kur politikası sebebiyle ihracatların artacağı varsayımıyla, ihracatçı firmaların ihracat bedellerini yurda getirmeleri konusunda mevzuata uygun hareket etmeleri elzemdir.